Een gewrichtsmuis of corpus liberum is een stukje los kraakbeen of bot in de enkel. Het stukje bot of kraakbeen kan zich vrij in de enkel bewegen. Soms kan het beklemd raken in het gewricht, hierdoor kan het kraakbeen in het gewricht beschadigd worden. Een corpus liberum kan in elk gewricht ontstaan, maar vaak ontstaat dit in de knie, de elleboog of de enkel.
De oorzaak van een gewrichtsmuis is niet altijd bekend. In enkele gevallen ontstaat een corpus liberum zonder aanwijsbare reden. Bij jonge mensen kan een gewrichtsmuis ontstaan door een slechte doorbloeding in de enkel. Een slechte doorbloeding kan ontstaan door intensieve of verkeerde belasting van de enkel. Door een slechte doorbloeding kan een stukje bot of kraakbeen afsterven, waardoor een gewrichtsmuis ontstaat. Bij oudere mensen is een gewrichtsmuis vaak een gevolg van artrose. Door artrose en slijtage aan de gewrichten kan een stukje bot of kraakbeen losraken.
Een corpus liberum kan op elke leeftijd ontstaan. Bij jonge mensen ligt de oorzaak vaak in een slechte doorbloeding. Bij ouderen is artrose in het gewricht vaak de oorzaak.
Een gewrichtsmuis hoeft niet pijnlijk te zijn. Wanneer het stukje kraakbeen of bot zich ergens los in het gewricht bevindt of wanneer het ergens ingekapseld is ervaren patiënten meestal weinig pijn. Patiënten kunnen de gewrichtsmuis soms wel voelen zitten. De gewrichtsmuis kan ergens tussen schieten, waardoor gewrichten kunnen blokkeren. De gewrichten komen ‘op slot’ te zitten. Het verschieten van deze gewrichtsmuizen is voor patiënten vaak voelbaar.
De orthopedisch chirurg bespreekt de klachten met de patiënt. Ook wordt de medische geschiedenis van de patiënt besproken. De combinatie van de klachten en de geschiedenis geeft een goed beeld. De orthopedisch chirurg kan op basis hiervan beslissen of er sprake kan zijn van een corpus liberum en of het nodig is om verder onderzoek te verrichten.
Een röntgenfoto kan het vermoeden van de aanwezigheid van een gewrichtsmuis bevestigen. Wanneer de gewrichtsmuis niet zichtbaar is op de röntgenfoto kan een MRI-scan duidelijkheid geven. Een MRI-scan kan tevens in beeld brengen of er sprake is van schade aan het kraakbeen in het gewricht. Daarnaast kan een kijkoperatie van de enkel worden verricht, hierbij kan de gewrichtsmuis direct worden verwijderd en kan eveneens de conditie van het kraakbeen worden beoordeeld.